Rusya yaptırımları nasıl deliyor?

Verstka, rusya’nın yaptırımları nasıl deldiğini ve yaptırım uygulanan ürünlerin ülkeye hangi yollarla getirildiğini araştırdı.

Sadece 2023’ün ilk altı ayında Rusya, Batılı şirketlerden 502 milyon dolardan fazla değerde ithalatı yasaklanmış çip ithal etti. Bu çipler, füzelerin ve diğer silah türlerinin üretiminde kullanılıyor. Bunun yanı sıra savunma ve uçak sanayisinde kullanılmak üzere en az 171 milyon dolarlık parça ve 389 milyon dolarlık iPhone da Rusya’ya ithal edildi.

Verstka, Rusya gümrük istatistiklerinin gizli verilerini araştırarak ülkeye hangi hacimde yaptırım altındaki ürün girdiğini ortaya çıkarttı ve bu yasadışı tedarik şemasının nasıl çalıştığını öğrenmek için iş insanları ve nakliyecilerle konuştu.

Bilindiği gibi, Ukrayna’daki savaşı başlatmasıyla birlikte Rusya, ABD ve AB’nin yaptırımlarıyla karşı karşıya kaldı. Herkes savunma sanayisi de dahil Rusya’nın kritik ithal teknolojilerden yoksun kalacağını, Avrupa ve Amerika üretimi ürünlerin mağazaların vitrinlerinden kaybolacağını sandı. Ancak bu gerçekleşmedi.

Savaşın ardından Rusya, istatistiklerin önemli kısmını gizledi ve dış ticaret rakamlarını yayınlamayı durdurdu. Ancak Verstka, Rusya gümrüğünden elde ettiği gizli istatistik verilerine dayanarak 2023’ün başından itibaren ülkeye giren yaptırım altındaki ürünlerin hesaplamasını yapmayı başardı.

Söz konusu veriler, bu tür araştırmalarda kullanılan sıradan gümrük servislerinden (mesela, İmport Genius) farklı olarak Rusya’da gerçek zamanlı ve büyük kapsamlı ithalatla ilgili değerlendirme yapma fırsatı veriyor.

Verstka, hem savunma sanayisini hem de sivil sektörü ilgilendiren yasaklı mal kategorilerinde hesaplamalar yaptı. Analiz için ise 1 Ocak-1Temmuz 2023 dönemini ele aldı.

Castellum.AI verilerine göre, 24 Şubat 2022’den itibaren Rus şirketlerine, vatandaşlarına ve ekonomi kaynaklarına 13.500 sınırlama ve yasak uygulandı. Daha önce Sergey Magnitskiy’nin öldürülmesi ve Kırım’ın işgali nedeniyle uygulanan yaptırımlar da eklendiğinde, bu rakam 16.000’i geçti.

Yaptırımların sayısına göre Rusya, dünyada rekor kırıyor. Bu ülkeye uygulanan yaptırım hacmi, İran’a uygulanan yaptırımlardan üç kat fazla. Ancak Verstka’nın araştırması, Rusya’ya dünyanın her yerinden çift amaçlı çipten Airbus turbojet motoruna kadar her türlü ürün sokulabildiğini gösteriyor.

Üçüncü ülkeler üzerinden yürütülen bu paralel ithalatta Batılı firmalar da yer alıyor. Moskova yönetimi ise bu sayede Avrupa ve Amerikan yaptırımlarını rahatça delebiliyor.

Rusya yeni füzeleri ve modern silahları nereden alıyor?

Rusya savunma sanayisi, yurtdışından alınan mikroçiplere ve mikroişlemcilere kritik derecede bağımlı. Mesela Rusya’nın en modern silahlarından olan “Raduga” üretimi X-101 füzesinde İntel işlemcisi, Xilinx ve Texas İnstruments çipleri ve Analog Devices İns alıcı-vericisi kullanılıyor.

Tüm bu parçalar, yaptırım altında olmasına rağmen bugüne kadar Rusya’ya sorunsuz girebiliyor. Son altı ayda Moskova yönetimii Amerikan Analog Devices İns. tarafından üretilen yaklaşık 98 milyon dolarlık parçayı gümrükten geçirdi.

Gümrük istatistiklerine göre, yine bu altı aylık dönemde Xilinx’ten 75 milyon dolar, Microchip Tecnology’den 42 milyon dolar, Texas İnstruments’ten 38 milyon dolar ve Alman İnfineon’dan 28 milyon dolar değerinde ürün ithal edildi. Çip üreticisi Marvell’in 11 milyon dolar, Cypress Semiconductor’un 3,8 milyon dolar ve Atmel’in 2,7 milyon dolar değerindeki ürünleri de Rusya’ya getirildi.

Tüm bunların yanı sıra Amerikan İntel’den 169 milyon dolarlık ve AMD’den de 35 milyon dolarlık ürün ithal edildi. Üstelik bunların içinde mikroçipler de var.

Bütün Batılı şirketler, Rusya’ya elektronik ürünlerini Çin ve Hong Kong üzerinden gönderiyor. Örneğin, İntel parçalarını Rusya’ya gönderen üç büyük şirket olan Time art İnternational Limited, Union Tech İnc.Limited ve Dexp İnternational Limited, Hong Kong merkezli.

Rusya’ya çift amaçlı çip taşıyan yüzlerce şirket var. Verstka, bu ürünlerin en büyük ithalatçılarının listesini çıkarttı. Bu listede yer alan en büyük 25 ithalatçıdan 11’i savunma sanayisi işletmelerinin doğrudan tedarikçileri.

Bahse konu olan listede bulunan ilk 5 şirketten ikisi, ABD’nin yaptırım listesinde bulunuyor. Bunlar, Analog Devices İnc. ithalatçıları olan VMK ve Testkomplekt şirketleridir. İki şirket de devlet kurumu Rosteh’in (Rusya Teknoloji Kurumu) en önemli tedarikçileri.

Anlaşılacağı gibi, Ocak 2023’ten itibaren uygulanmaya başlayan yaptırımlar, bu şirketlerin faaliyetlerini engellememiştir. 2023’ün başından itibaren bu şirketler, Rusya’ya yaklaşık olarak 20 milyon dolarlık ürün ithal etmiştir.

VMK ve Testkomplekt, malları Çin ve Hong Kong firmaları üzerinden alıyor. Örneğin, VMK’nın en büyük partneri Hong Kong’un Tordan İndustry Limited şirketi. Haziran ayında AB, bu şirkete yaptırım uygulamaya başladı. VMK, aynı zamanda Xilinx çiplerinin de en büyük ithalatçılarından. Rusya, altı ayda bu Amerikan şirketinden 10 milyon dolarlık ürün aldı.

Elektronik ürünlerin en önemli ithalatçıları sadece bu şirketler değil. Analog Devices İnc. ürünlerinin ithalatçıları arasında Kvazar adlı şirket de var. Bu şirket, yılın başından itibaren Rusya’ya 3,3 milyon dolarlık Analog Devices İnc ürünü getirdi.

Kvazar’ın en önemli tedarikçileri de yine Çin ve Hong Kong firmaları. Şirketin Ocak ayındaki 870 bin dolarlık ürününü Hong Kong’daki LL Electronic Limited şirketi gönderdi. Ödeme dolar olarak Tayland’dan yapıldı.

Öte yandan Kvazar’ın Avrupa’da da partnerleri bulunuyor. Örneğin Ocak-Mayıs 2023 döneminde Estonya’nın Elmec Trade Ou şirketi, Rusya’ya en az 250 bin dolarlık yasaklı elektronik ürün gönderdi.

Mayıs ayında bu nedenle Kvazar ve Elmec Trade OU, ABD’nin yaptırım listesine girdi. Ancak Rus şirketi Çin üzerinden ürün ithalatını yine rahatça gerçekleştirebiliyor. Haziran ayında Hong Konglu LLC Electronic Limites, Rusya’daki ortağına 200 bin dolarlık Analog Devices İnc. ürünü gönderdi. Bu kez parçalar, direkt olarak Çin’den gönderildi.

Analog Devices İnc, Texas İnstruments ve Xilinx’in 10 büyük ithalatçısı arasında İQ Components adlı şirket de bulunuyor. Bu şirket, sadece bu üç Amerikan şirketinden 13,8 milyon dolarlık ürün ithal etti. Tüm tedarik, yine Çin ve Hong Kong üzerinden gerçekleştirildi.

Mevzubahis şirketin internet sitesinde yer alan telefon numarası, İncotech şirketinin numarası ile aynı. İncotech, Rusya savunma sanayisi ile ilişkilerini inkar etmiyor ve askeri radar sistemlerinde de kullanılan bileşenlerin üretimini yapıyor. Şirketin kurucularından Pavel Grişanoviç, 2012 senesinden beri Amerikan yaptırım listesinde bulunuyor.

Xilinx çipleri, sadece füzelerde kullanılmıyor. Örneğin, Orlan İHA üretimi için tedarikçi ağının bir parçası olan SMT İlogic şirketi, yılın başından beri Rusya’ya 1,6 milyon dolarlık Xilinx çipi getirdi. Bu çipi gönderenler arasında ise iki Çin şirketi bulunuyor.

Rosteh’e dahil olan “Radiozavod”, Ranzhir M-1 uçaksavar füze bataryalarının kontrol merkezini üretiyor. Şirketin en önemli tedarikçilerinden arasında TD Symmetron EK de yer alıyor.

Symmetron, Rusya’ya Alman İnfineon çiplerini ithal eden en büyük şirketlerden. Yılın başından itibaren Rusya’ya 2 milyon dolarlık Alman çipi getirdi. Şirket, Rusya savunma sanayisiyle direkt bağlantılı ve “Symmetron” holdingin bir parçası. Haziran 2023’te şirketin sahipleri değişti; çünkü ortaklarından biri olan İgor Suhanov yaptırım listesine eklendi.

2023’ün başından itibaren Batılı şirketler, Rusya’ya 502 milyon dolarlık çip sattı. Ancak çip, Rusya savunma sanayisine kritik derecede gerekli olan tek yasaklı ürün değil.

Yaptırımlar, Rusya savunma sanayisi açısından önemli olan yüzlerce ürünü kapsıyor. Bunlar arasında takım tezgahları da var. Örneğin, Rusya’nın önde gelen tank üreticisi Zavod No 9’a ürün tedarik eden Unimatic şirketi, bu yılın başından itibaren Rusya’ya hiçbir engelle karşılaşmadan İtalyan O.M.V ve Alman Arinstein şirketlerinin ürettiği en az 5 milyon dolarlık takım tezgahı soktu.

Avrupalı şirketlerle ticaretin bir kısmını direkt üreticiden alım şeklinde gerçekleştirdi. Örneğin, Mayıs ayında Unimatic, Rusya’ya freze tezgahlarını getirdi. Bu tezgahları İtalya’dan O.M.V Officine şirketi gönderdi. Hem de tam da bu ürünün halen daha AB’nin kontrol listesinde olmasına rağmen. Alman Arinstein’den alınan ürünleri ise Rusya’ya Çin üzerinden Hong Kong’lu Arclm İnternational Trading Co. Limited gönderdi.

Rusya’ya daha basit silah parçaları da rahatça getirilebiliyor. Örneğin, “Pointer” şirketi, 2023 senesi içerisinde Rusya’ya Çin ve ABD üretimi olan 52,5 milyon dolarlık, Japonya üretimi olan 9 milyon dolarlık optik cihaz getirdi. Pointer, Rusya kolluk kuvvetleri ile çalışan bir şirket. 2021 senesinde Rusya Federal Güvenlik Servisi için silah malzemesi tedarik etti.

Bir diğer ithalatçı ise Sityİmpex. Firma, 2023 senesinde Çin’den 1 milyon dolar değerinde termal kamera ithal etti. En büyük termal görüntüleme cihazları tedarikini ise ART ELV LLC şirketi gerçekleştirdi ve 13,5 milyon dolarlık, 15.728 cihazı Rusya’ya getirdi. Bu şirket, Çin üretimi Tanyai İray termal kameralarının da en büyük ithalatçısı.

Rus sivil uçakları düzenli uçuşlarını nasıl sürdürebiliyor?

Rusya sivil havacılık sektörü, yaptırımlardan en çok zarar gören alanlar sırasında yer alıyor. Rus havacılık şirketleri yabancı rotalardan, kiralama ve bakımdan, yeni yabancı uçak alımından, sigorta araçlarından yoksun kaldı.

2022 yılının sonunda Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü, Rusya’yı uçuş güvenliği ile ilgili olası sorunlardan dolayı “kırmızı bayrak” ile işaretledi. Rusya dışında bu kategoride sadece Butan, Liberya ve Kongo bulunuyor. Ancak görünüşe bakılırsa, Rus havacılık şirketleri, en kritik sorun olan parça eksikliğini gidermenin yolunu bulmuş. Gümrük rakamlarına bakılırsa paralel ithalat, ülkeye her türlü parçanın getirilmesine olanak tanıyor.

Verstka’nın hesaplamasına göre, Rusya’nın 4 büyük havacılık şirketi olan Aeroflot, S7, Pobeda ve Rossiya, bu yılın başından itibaren uçaklar için 110 milyon dolarlık parça almayı başardı.

Tüm parçalar, Batı üretimi. Örneğin, Aeroflot, ülkeye Amerikan Honeywell’den 7,5 milyon dolarlık, Woodward’dan 4,5 milyon dolarlık, Boeing’den 2,5 milyon dolarlık ve Fransız Safran Nacelles’den 4,5 milyon dolarlık parça aldı.

S7’nin yan kuruluşu “Globus” ise Mart ayında Rusya’ya Airbus A319; A320, A321 uçaklarında kullanılan turbojet motorları getirdi. Bu motorları Fransız-Amerikan CFM İnternational şirketi üretiyor. Bir motorun fiyatı 7,5 milyon doları buluyor.

Rusya’ya bu motoru Çinli DLA (GC) Technology Co. LTD şirketi gönderdi. İnternet sitesinde şirketin uçak ve parçalarını “tamir” ve “tedarik” ettiği; aynı zamanda “Çin’de hizmet dışı bırakılan uçakların geri dönüşümü ve kurtarılmasında lider” olduğu bildiriliyor.

Mart ayında S7 şirketi, Rusya’ya Embraer E710 yolcu uçağı için de motor getirdi. Bu motoru ise Amerikan General Electric üretiyor. Değeri 4,4 milyon dolar olan bu motoru, Rusya’ya Birleşik Arap Emirlikleri’nden kayıtlı Desert Sun Supply şirketi gönderdi.

“Pobeda” şirketi de bu yılın Ocak ayında iki parti halinde Honeywell tarafından üretilen 580 bin dolarlık askeri olmayan radar cihazı ithal etti. İki partide de gönderici Ermenistan’da kayıtlı A Trade Service’ti. Ürün ise Birleşik Arap Emirlikleri’nden gönderildi.

“Pobeda”, bu yılın başından itibaren Honeywell’den 3,5 milyon, Rockwell Collins İnc ve Boeing’den de 2 milyon dolarlık parça satın aldı.

“Rossiya” şirketi ise sadece Honeywell’den 6 milyon dolarlık parça aldı. Örneğin, Şubat ayında şirket, 1,2 milyon dolarlık basınç ölçüm cihazı satın aldı. Ürünü ise Çinli Yunan Rongjin Agriculture Сhina Products şirketi gönderdi.

Havacılık şirketlerinin hiçbiri direkt parça siparişi veremiyor. Bazen de onlar için bunu başkaları yapıyor. Örnek vermek gerekirse, yaptırımların uygulanmasıyla birlikte Protector adlı küçük şirket uçuşa geçti. Yalnız 2022 senesinde şirketin karı %1000 arttı. 2023 senesinden itibaren şirket, CFM ve General Elektric’ten 6 uçak motoru olmak üzere, en az 61 milyon dolarlık uçak parçası ithal etti. Motorlar Rusya’ya Desert Sun Supply ve Jam Jum Supply adlı iki BAE şirketi tarafından gönderildi.

Bunun yanı sıra Protector, Rusya’ya Fransız AS 350 helikopterleri için iki motor getirmeyi de başardı. Fransız Turbomeca üretimi olan motorları Tayland KHWA şirketi aracılığıyla ithal edildi...